ÖĞÜTLER KİTABI PENDNAME ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 41 - 60 / 84
41.Ömrü kısaltan sebepler:
İnsanın ömrünü beş şey kısaltır. Mademki dinliyorsun bunları hatırında tut ey aziz. Bu beşten biri ihtiyarlıkta muhtaçlık, ötekileri de gariplik, uzun zaman hastalıktır. Bunlarla beraber ölülere bakanların da şüphesiz ömürleri eksilir ey oğul. Beşincisi düşman korkusudur. Bunlar ömre ziyan verir.
Çünkü düşman korkusu çekenlerin işleri başka türlü olur. Düşmandan korkma, Allah' tan kork ki Allah' ın seni her şeyden korusun.
42.Yüz suyunu dökmeye sebep olan beş huy:
Yavrum : Âlemlerin nazarında yüz suyunu dökmemek istiyorsan beş huydan uzak kal. Önce yalancılığın yüzünden itibarını düşürmemek için halka az yalan söyle. Büyüklerle gürültü çıkaran şüphesiz ki gücünü kaybetmiş olur.
Halka karşı edepsizlik edenler itibarlarını düşünürlerse şaşmamalıdır. Ey güzel huylu : Hafif meşrep olma, çünkü bu huy şerefini kırar. Yavrum : Büyüklerle az uğraş da aptallıkla itibarını kaybetme. Sana dünyada namus ve şeref lâzımsa daima iyi huylu olman gereklidir. Hafif meşrep geçinenlerin namus ve itibarları kendilerinden feryada gelir.
Halka, doğru sözden başka bir şey söyleme ki, yüzünün suyu ırmak suyuna dönmesin. Yalancılıktan, hiyanetten uzak ol ki, daima yüzünde nur parlasın. İyilikle anılmak istiyorsan kardeş, hiç kimseye kötü söz söyleme. Cihanda gamlı yaşamak istemezsen kimsenin haline kıskançlıkla bakma. Servetin varsa cömertlik yapmaya çalış, bu meziyetle şerefin artsın.
Cefaya katlanmak ve vefalı olmak meziyetlerini seç, çünkü bunlar şerefli artıran şeylerdir. Halka karşı cömert davranan şüphesiz itibarını yükseltmiş olur.
43.Namus ve şeref artırma bahsi:
Namus ve şeref beş vasıta ile artar. Ey idrak sahibi sana söyliyeyim de dinle. İşine sahip ve hazır olursan itibarını artırmış olursun. Cömertlikle itibar yükselir. Akılsızlar ise pintilikleri yüzünden lânet kazanırlar.
İşine sahip olmıyan kimse yanağından yüz suyunu dökmüş olur. Halka eli vergili olan, onlar nazarında hürmet ve saygısını arttırır. Her vakit tehammül ve vefalı ol ki yüzünde yüz sevinç ışığı göresin. Hünersizlerle dostluk aynı hatadır. Hattâ onlara düşman gözü ile bakman bile yerinde olur. Sırrını düşmandan gizli kalmasını istiyorsan dostlarına karşı çok açılma.
Halk yanında mahçup düşmemek için eline kovmadığın şeyi yerinden kaldırma.
44.İman alâmetleri:
Biricik yavrum, imanın temeli altı şeydir. Can ve gönülden dinlemek istersen bunları sana söyliyeyim. Bu altı temelden üçü yakîn, havf, rica, ötekiler de tevekkül, muhabbet ve hayadır. Yakîn nuru kimin ruhunda parlarsa o iman ehli ve aydın gönüllü olur. Canından havf (Allah korkusu) olmıyanın imânı zayıf olur yavrum.
Allah korkusu çekenlerin amel defterleri temiz olmasa bile korkma, Tanrı rahmetinden ümit kesme. Allaha tevekkülü (güveni) olmıyanın vay haline, diye ağlarsan yeridir. Kalbinde Allah mıhabbeti olmıyanın amelinden dolayı kazancı rüzgârdan başka bir şey olmaz. Ey Kul, Tanrı' ya sevgi besle ki azabından uzak kalasın. Kardeşim : Haya imandandır. Utanmazlar şeytan zümresindendir.
Kötülüklerden sakınan iman ehli isen, Hak' tan da utan, halktan da.
45.Ayıpları açıklama bahsi:
Kardeşim : Halkın ayıplarını yüzüne vurma ki, başkası da senin gizli perdeni yırtmasın. Gönlünün arzusuna göre iş yapma ki, sırtına pişmanlık yükü yüklenmiyesin. Ey hürmet ehli : halkın değerini tanırsan halk da sana saygı gösterir. Efendi : Mademki dilini pek uzatamıyorsun, elini kısa tut, boşuna her tarafa kaçma.
Cihan bir değer sahibi olmıyanı diri sayma, O ancak ölülerdendir. Kanaaten nasibi olmıyan dünya malı nasıl zengin edebilir? Daima Allahtan korkanlardan olmakla beraber rahmetinden de ümitli yaşa. Düşmanına karşı, ancak afviyle suçunu bağışlamak yolu ile zafer bulabilirsin. Alçak gönüllü ol, Edepli yaşamağa alış, günahtan sakınanların dostluğunu iste.
Sabır yolunu ara, kimseyi inciltme ki, hüner alanında ün salasın. Zamane bilginleri, tiryaka, cahilleri de öldürücü zehire benzerler. Ey hoca, halk tiryaktan şifa bulur, fakat zehirden kim hayat bulabilir? Sabır, yumuşak huyluluk, bilgi gönül tiryakıdır. Hırs garaz, kin ise öldürücü zehirdir. Bütün iyiliklerin başı halka ekmek vermek (cömertlik göstermek), kapıyı dostlara açık tutmaktır.
Ne kadar bilgin ve hüner ehli olsan da yine kendini cahillerden aşağı say.
46.Ahmak kişinin alâmetleri:
Ahmak adamın iki nişanı vardır. Çocuklarla yoldaşlık, kadınlara düşkünlük. Yavrum : Hayatta hoşnutsuzluk insana kötü huylardan gelir. Güzel huylu olmıyanı ölü say, O diri olamaz. Ayıbını yüzüne karşı söyliyen sana karanlıktan ışığa doğru yol gösterir.
Sana, yol gösteren her insana karşı teşekkür borcunu yerine getirmek yaraşır. Cihan bilgelerini tanı, güzel huy ile haya libası giyin. Halini iki kişiden gizleme, uzman hekimden, gerçek dosttan. İşinin baştan başa doğru yürütmesini istiyorsan kendi arzuna göre hareket etme oğlum! Elinden gelirse kadınlarla yoldaşlık etme, sırrını da onlara açma.
E akıllı şeriat ve ahlâk katında beğenilmiyen şeylerin etrafında aslâ dolaşma. Tanrı' nın sana haram kıldığı şeylerden uzak dur ki, iyi ad kazanasın. Tanrı elbette sana rızık kapısını açacaktır. Gönlünü ferah tut, çok üzülme. Kardeşim : güleç yüzlü, hoş sözlü ol ki âlemde cömertlikle ün salasın. Ey Sevdalı : Fazla ölüm korkusuna kapılma, onun vakti gelince önünü, sonunu düşünmez.
Gönlünü kuruntulardan temizle, elinden gelirse kalbinde kin taşıma. Efendi ameline çok güvenme de gönlünü Tanrı' nın rahmetine bağla. Bütün varlıkların en iyisi güzel huyludur. Halk güzel huylu çok sever. Oğlum daima alçak gönüllü ol. Şerefli insanları süsliyen, hür bile olsa köle farzet.
Eğer Tanrı sevgililerinin gidişine uymak istersen o gibileri kendinden uzaklaştır, ve onlarla az gçrüş. Bir değersizi iktidar mevkiinde görsen de, dilediğini ondan isteme. Bayağının kapısına ayak basmak, ona raslasan da hal hatır sorma. Elinden gelirse ahmağın işini yoluna koyma, ona iş buyur ama, pek az okşa.
47.Düşmanlardan sakınma bahsi:
Ek akıl sahibi : Dünyada bir düşkünlüğe uğramamak için iki kimseden sakın.
Önce kavgacı tabiatlı düşmandan, sonra da cahillerle dostluktan uzak dur. Kendini düşmandan uzaklaştırmakla beraber cahil dostu da yanından ayırmaya bak. Yavrum : halka karşı sert konuşma. Onlara şiddetli davranırsan senden yüz çevirirler. En güzel huylu bilir misin? Halka insafla hareket edip de karşılığını istemiyen. Fakire tatlı bir söz söylemek, ona ipek giydirmekten daha makbuldur.
Öfkesini yenmek her başbuğun âdetidir. Bu acı da olsa şekerden tatlıdır. Cihanda halk ile iyi geçinmeyenin dirliği şüphe yok ki acı geçer. Küstah ve hayasız adam, iyi bil ki, sütü bozuk bir insandır azizim. Halkın kınamasından kurtulmak istiyorsan daima temiz insanlarla otur.
48.Düşkünlük getiren şeyler:
Kişiyi hangi huylar düşkünlük getirir? Anlat dersen bunları sana söyliyeyim.
Birincisi çağrılmıyan bir adamın, sinek gibi herkesin sofrasına konması. Çağrılmadan bir kimseye misafirliğe giden, halk nazarında bağayı, düşkün ve sürgündür. İkincisi bir cahilin halkın başına kâhya olmasıdır. Sonra daima yaşıyan, halk ile cenkleşen adamların sözüne inanmak. Büyüklerden daha yukarıda oturnak istiyenin düşkünlüğe uğraması uzak değildir.
Bir zümre ki senin sözüne kulak vermez, yüz sözün de olsa onlara söyleme. Düşmanlardan yardım dileme. Cihanda bundan daha beter düşkünlük yoktur. Mayası bozuklardan murat arama ki, yüzüne düşkünlük tozu konmasın. İtibarsızlığa, tasaya, iradesizliğe düşmemek için kadın ve çocuklarla oyuna girme.
49.İşe yarıyan altı şey:
Önce tatlı bir yemek bulasın. Hele dünyada uygun arkadaş, sonra şefkatli bir efendi bulmak da hoş olur. Doğru ve hatasız söyliyeceğin her söz dünyadan ve sana faydalo olan her şeyden iyidir. Âlemden başka değerli olan şey ise olgun akıldır. Bunu böyle bil ve onunla sevin. Hak düşmanını dost tutmak gerekmez. Çünkü sonunda her şey hakka dönecektir. Kimsenin kusurunu yüzüne vurmamalıdır. Öünkü bezesiz et olmaz .(Ayıpsız insan olmaz.)
Dilediğini Tanrı' dan ise yavrum : Hayır ve şer mahlûkların elinde değildir. Kullara Allah ' tan başka yardımcı yoktur. Yardımcı Allah' tan iste başkalarından bekleme. Her kim Tanrı' nn kahır ve azabından korkarsa süphesiz ondan herkes çekinir. Dilini kötü sözlerden sakınanlar melûn şeytanı emirleri altına almış olurlar.
50.Güvenmeye değerli olmıyan beş şey:
Beş kimsede beş şey bulunmaz. Bu öğüdü kendi öğütçünden dinle.
Birincisi sultanlarda dostluk yoktur. Erenlerin bu sözüne inan. Alçağa mürüvvet gözü ile bakma. Çirkin huylu yücelik bulmaz. Başkalarının malına kıskançlıkla bakanın dimağına nasıl rahmet kokusu erişebilir? Çok yalan söyliyenler de vefa ışığı bulanmazlar.
51.Saadet alâmetleri:
Dünyada üç şeyi âdet edinenler cihanda bahtiyar ve talihli olurlar.
Başa kakmadan hayır işliyen, kendi Tanrı rahmetine lâyık kılar. Daima başkalarının kusurunu gören, bir gün rüsvaylık ağız açamaz olur. Her kimi uygunsuz yolda görürsen başını doğru yola çevirmeye bak ki sevap kazanırsın. Zahmet ve meşakkatini halktan uzak tut. Sakın kimseye angariye yükleme.
52.Kurtuluş sebeplerine dair:
Kardeşim : Kurtulmuşlardan olmak istiyorsan üç şeyden yüz çevirme.
Önce Allah' ın kazasını görmek, sonra da ona can ve gönülden razı olmak gerek. Üçüncüsü nedir bilir misin? Cefadan uzak kalmak. Bu bahtiyarlığa her kim erişirse sefa ehli olur. İrfan, akıl ve idrak sahibi, Hak yolundan başka hiçbir yerde cömertlik gösteremez. Riya ile bulaşmış olan bir sadaka nasıl Tanrı katında makbul olabilir? Amelin altın gibi sâf olmazsa bil ki sarraf, kalp akçaya değer vermez.
Dünyada servet ve iktidar sahibi olursan nefesini arzulardan uzak tut.
53.Doğruluk ve emanet:
Dört şey Hak' kın kerametlerindendir. Mademki benden ders alıyorsun, iyi öğren. Birincisi sözlerinde doğruluk, ikincisi emaneti korumaktır. Bunu iyi anla. Sonra : Cömertlik Allah' ın kerametindendir. Gözünüzü kötü şeylerden sakınmayı da Tanrı' nın bir lûtfu bil. Elinden geldikçe madrabaz ve muhtekirden uzak kaç. Çünkü onlarTanrı düşmanıdır.
Tanrı bu dört meziyeti kime vermişse O, kötülüklerden sakınan müninlerden olur. Halk yanında senin sırlarını açıklayan cahil ahmakla yoldaşlık etme. Hele vergi ve zekâta mâni olanlarla namazını gafletle kılanlara yaklaşma. Böyle kimselerden daima sakın ki cihanda çok ıstırap çekmiyesin.
54.Öfke ve sertlik bahsi:
Dört huydan vazgeç ki, cehennem ateşi seni çok yakmasın.
Sana dünyada ömür zevki lâzımsa daima öfke ve sertlikten sakın. Eğer huyun halkın ahlâkına uygun gelmiyorsa onların gidişine uyman gereklidir. Elinde geçmiyen şeyler için gönlünü kanaatten ayırma. Can kulağını bu öğüde çevir. Kardeşim : Devlet ve ikbale güvenme. Öğütçünün bu sözlerini aklında tut. Kazadan kaçınmak fayda vermez. Karşısına her ne çıkarsa razı ol.
Dostlariyle müttefik geçinenler, bütün gönül muratlarına ermiş olurlar.
55.Cihanın vefasızlığı:
Cihanda kim itibar sahibi olur bilir misin? Tehlikeden korkusu olmıyan. Bu devran insana pek az vefa gösterir. Onda cefa vardır. Muhabbetle işi yoktur. Acı günlerinde sana dert ortağı olanı sevinç gününde de mutlaka ara. Nimet günlerinde bir kimseye iyiliik edersen o da mihnet günlerinde sana yardıma koşar.
Tanrı' dan bir devlet bulduğun zaman onu saadeti arasında dostlardan ayırma. Hele senin için gam çekmiş olanları sevinç gününde de sevinç ortağı et.
56.Tanrı bilgisi ve erenlere dair:
Ey Babasının canı evlâdı : Tanrı' nı bulmak için onun hakkında edin. Gönülde Tanrı bilgisi hâsıl olmıyan kimse asla muradına eremedi. Tanrı' sını bilen kşi Bekayı Fena mertebesinde görür.
Ârif olmıyan diri değildir. Tanrı' ya yakınlık şerefine de lâyık değildir. Mademki kendi nefsini ona muhabbetin dolaysiyle biliyorsun. Tanrı' yı da ihsanlariyle tanı. Ârif Hakkı tanıyan kişidir. Ârif olmıyan, insan cinsinden değildir. Ârif gönlünde muhabbet ve vefa vardır. Onun işi Tanrı' sını öğmek ve şükretmekdir. Tanrı' nın marifet verdiği kimsenin gönlünde Hak' tan başka bir şey yoktur.
Ârif katında dünyanın hiçbir değeri yoktur. Belki kendi varlığı bile gözünde değildir. Marifet rütbesi, Allah' da fani olmaktır. Fani olmıyan nasıl ârif olabilir? Ârif dünya ve ahiretten el çekmişdir. Tanrı' dan başka olan her şeyden uzaktır.Ârifin gayesi Tanrı' ya kavuşmaktır. Bundan dolayıdır ki O mutlak olarak kendi bendiğinden geçmiş bir haldedir. Bu cihan neye benzer söyliyeyim mi? İnsanın rüyada gördüğü şeylere.
Uykudan uyandığı zaman, gördüğü rüyadan hiçbir şey kalmaz. Bir dirinin düşüp ölmesi de böyledir. Cihandan giderken kendisi için hiçbir şey götürmez. Her kimin iyi ameli varsa ahiret yolunda yoldaşı odur. Bu cihanı, daima kocasının karşısında süslenen güzel yüzlübir kadın bil. İnsanı kucağında besler ama, sayısız cilveler, acılar gösterir.
Bir gün kocasını uyumul bulunca şüphesiz hemen onun canına kasdeder. Ey Hüner sahibi aziz : Bu aldatıcı sevgiliden sakınmak da sana düşer.
57.Takvanın faziletleri:
Oğlum : Makbul ve itibarlı insan olmak istiyorsan tkva yolundan ayrılma. Din yapısı takvadan bayındırlaşır. Fakat tamah yüzünden de harap olur. Takva ilminden ders alanlara Tanrı' dan başka her şeyden uzaklaşmak yaraşır.
Allah korkusu takvadan doğar. Takvasız yaşıyan kepaze olur. Takva ile kendini doğru yola getiren kişinin hareketi de, sükûtu da hep Ahhal içindir. Takvasız, Tanrı' dan sevgi umanları muhabbetle yalancı say.
58.Takva ve tövbe:
Takva nedir? Giyecek, içecek ve yiyecekte haram ve şüpheli şeyleri terk etmek. Bu varlıklar ihtiyaçtan artık olunca helâl sayılırsa da takva ehli katında günah ve ziyandır.
Takva, ilim ve amel ile beraber olunca sana ihlâs yaraşır. Ey Tanrı kulu : Ansızın bir günah işledinse hemen tövbe et, günahının özürünü dile. Peşin bir güna meydana gelince ona veresiye tövbenin hiç faydası yoktur. ilerde yaşamak umudu ile tövbeyi geciktirmek hatadır. Çünkü Hayat umudu boştur.
59.Hizmet şerefi:
Yavrum : Mademki elinden geliyor. Hizmet yolunu seç ki, Murat atını eyerliyesin.
Erenler hizmetinde bulunan bir kula, Feleğin kubbesi hizmetkâr olur. Hizmete bel bağlıyan kimse, dünya âfetlerinden korunmuş olur. Tanrı adamları önünde hizmet edeni Allah devletû ve hürmetlû kılar. Hizmet ehline cennette yer vardır. Kıyamet günü (onlar için) sorgusuz ve sualsizdir. Hizmet görenler kardeşlerine de şefaatçı olurlar. Onların cennetteki yerleri yüksetir.
Hizmet ehli ne kadar âsi ve fesatçı da olsa yine yüz sofudan daha iyidir. Her hizmet ehline Tanrı oruçlu ve namazlı kulların sevabını verir. Hizmet uğrunda kemer bağlıyan marifet ağacından meyva yer. Cenneti, erenler hizmetinde olanlara verirler. Onlara gaziler sevabı da ihsan edilir.
60.Misafire ikram ve ağırlama:
Kardeşim, Misafiri aziz tut ki sen de Allah' tan izzet bulasın.
Misafiri iyi konuklıyan iman ehlinde Tanrı rahmet kapısını açar. Tabiatı misafirden hoşlanmıyan kimseen Allah' da, peygamber de incilir. Misafire hizmet eden kuli kendisini Tanrı katına lâyık bir dereceye yükseltir. Misafiri güler yüzle karşılayan Allah' tan ölçüsüz lûtuflar görür. Ey ev sahibi : fazla külfetten uzak ol ki, misafirden sana ağırlık gelmesin.
Mısafir Tanrı vergilerinden bir nimettir. Ondan kaçınan alçaklık etmiş olur. Akılsızın sofrasına misafir olma. Misafirin gelince de ondan gizlenme. Halktan veya ululardan misafirin kim olursa olsun, önüne yiyecek getirmek gerekir. Misafire ikramda bulunan iyi ün kazanmağa çalışmış olur. Yavrum : Azdan, çoktan neyin varsa dervişin önüne koymak gerekir.
Açlara Allah için ekmek ve ki sana Adn cennetinde yer versinler. Her kim çıplak bir vücudu giydirirse Tanrı ona rahmetinden bir müjde yollar. Çıplak bir fakire elbise verene Tanrı iki âlemde de yardımcı olur. Yoksulların deliğini yerine getirirsen başında ikbalden bir taç bulursun devlet ve ikballe bahtiyar olan gizli, aşikâr hayra çalışır.
Oğlum : Aslâ cimrinin yemeğini yeme. Hayatta onların sofrasına pek az otur. Pintinin ekmeğini hep zahmet ve meşakkatle doludur. Cömerdin ekmeği ise Nur ve Işık gibidir. Çağırılmadıkça kimsenin sofrasına gitme. Karga gibi lâşe pe şinden koşma. Alçaklardan iyilik umma, onların damını direksiz say. Bir hayır işlediğin zaman onu kendinden bilme, her gördüğüne iyi gözle bak, fena görme.
